مرگ مادر، چگونه با فقدان مادر کنار بیاییم؟

از دست دادن مادر در هر سنی می تواند برای ما یک تجربه آسیب زا باشد. از دست دادن ممکن است ناگهانی باشد، یا ممکن است شاهد از بین رفتن طولانی مدت در عزیزان خود باشیم. اندوه اولیه شما ممکن است شدید باشد و حتی با گذشت زمان لحظاتی غمگین را به دنبال داشته باشد. گاهی اوقات، اثرات مرگ مادر می تواند بر زندگی روزمره شما، هفته ها یا سال ها بعد تأثیر بگذارد. مهم نیست که چه نوع رابطه ای داشتید، از دست دادن مادرتان می تواند برای شما بسیار سخت باشد.

کنار آمدن با مرگ مادر

پایان یافتن زندگی با مرگ می تواند تقریباً غیرقابل باور باشد، به خصوص زمانی که پدر و مادر را تحت تأثیر قرار می دهد؛ کسانی که حضورشان در زندگی شما ممکن است هرگز کمرنگ نبوده باشد. از دست دادن حمایت، راهنمایی و عشق آن‌ها می‌تواند جای خالی و درد گسترده‌ای را بر جای بگذارد که درمان آن غیرممکن به نظر می‌رسد، حتی اگر مرگشان دور از انتظار نبوده باشد. فوت مادر می‌تواند رنجی متفاوت و دشوار را برای فرزندان و اعضای خانواده به همراه داشته باشد. شاید برای هیچکس فردی عزیزتر و نزدیک تر از مادر وجود نداشته باشد. کسی که از اولین لحظه‌های تشکیل نطفه تا تولد و تا دم مرگ فرزندش را فراموش نمی‌کند و حتی با وجود بزرگترین درگیری‌ها و مشکلات نیز، نمی‌تواند رنج فرزندش را تحمل کند.

مرگ مادر چه تأثیراتی بر فرد می گذارد؟

از دست دادن عزیزان می‌تواند باعث افزایش خطرات درازمدت مشکلات عاطفی و روانی، از جمله افسردگی و اضطراب در افراد شود. راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی انجمن روانشناسی آمریکا تجربه یک سری از احساسات متناقض را در سال بعد از فوت والدین برای بزرگسالان طبیعی می‌داند. این احساسات ممکن است شامل غم، خشم، عصبانیت، اضطراب، بی‌حسی، پوچی، دلتنگی، احساس گناه و پشیمانی باشد. علاوه بر این، کاملاً طبیعی است که فرد از دیدن دوستان خود و بیرون نرفتن با آن‌ها خودداری کند. اگر فرد در این دوره غم و اندوه از حمایت کافی برخوردار نباشد، این وضعیت بدتر می‌شود. اثرات غم و اندوه پس از از دست دادن مادر برای هر کسی متفاوت است.

 تأثیرات مرگ مادر در سلامت روان کودکان

تأثیر عاطفی و روانی

مرگ والدین می‌تواند منجر به تجربه‌های احساسی شدیدی مانند افسردگی، اضطراب، کاهش اعتماد به نفس و غم شدید، اضطراب، خشم و ترس شود. همچنین والدین جایگزین یا تغییر داده شده می‌توانند باعث ایجاد حالت‌های روانی ناپایدار در کودکان شوند. کودکان به دلیل این اتفاق، از دست دادن حمایت و عشق والدین‌شان را تجربه می‌کنند زیرا والدین به عنوان منابع اصلی حمایت و اطمینان در زندگی کودکان محسوب ‌می‌شوند و این اتفاق می‌تواند باعث ترس و ناامنی در آنها شود.

تغییر در رفتار

یکی از اثرات مهم فوت والدین بروز تغییرات رفتاری در فرزندان است. به عنوان مثال، برخی از کودکان ممکن است کمتر به خارج از خانه بروند، از مدرسه غیبت کنند یا در نقطه مقابل، تلاش کنند با رفتارهای خود جلب توجه کنند.

تأثیر بر عملکرد تحصیلی

مرگ والدین می‌تواند تأثیرات منفی بر عملکرد تحصیلی کودک داشته باشد. از دست دادن یکی از والدین ممکن است باعث کاهش تمرکز و علاقه به تحصیل در کودک شود. تغییرات می‌توانند از رشد و پیشرفت کم‌تر در نمرات تا متوقف شدن کامل تحصیلات آن‌ها اتفاق بیافتد.

واکنش کودکان به مرگ والدین

برای درک چگونگی واکنش کودکان به مرگ والدین، مهم است که چندین فاکتور را در نظر بگیریم. وقتی به غم و اندوه در زندگی کودکان نگاه می‌کنیم، مهم‌ترین جنبه‌ای که معمولاً این است که آن‌ها چقدر مرگ والدین خود را درک می‌کنند. همانطور که بزرگتر می‌شوند و به سن نوجوانی می‌رسند، شروع به درک این موضوع می‌کنند که مرگ امری همگانی است و همه خواهند مرد. جنبه‌ دیگری که باید در نظر گرفته شود تجربه کودک از سوگ است که تا حد زیادی با رابطه آن‌ها با والدین و نقشی که در زندگی او ایفا کرده‌اند، ارتباط دارد.

تجربه سوگ در کودک ۳ ساله یا کوچکتر

تجربه سوگ از مرگ والدین در کودکان ۳ ساله یا کوچکتر به شدت به حضور دیگران و حس امنیت آن‌ها بستگی دارد. این امر بستگی به این دارد که آیا کسی از آن‌ها مراقبت می‌کند یا خیر. آن‌ها باید در لحظه احساس کنند که به خوبی از آن‌ها مراقبت می‌شود. آن‌ها نمی‌توانند رفتار خود را فراتر از لحظه تأمل کنند و نمی‌توانند بین احساسات مختلف خود تفاوت قائل شوند. علاوه بر این، این کودکان نمی‌توانند درک کنند که مرگ یک عمل ارادی نیست. بنابراین، در درک اینکه غیبت والدین ربطی به آن‌ها ندارد، مشکل دارند. با این حال، با گذشت زمان، آن‌ها متوجه می‌شوند که والدینشان برنمی‌گردند. در این زمان بیشتر بر نیاز به مراقبت و تنها نماندن تمرکز می‌کنند.

بعد از ۳ سالگی

با این حال، در سن ۴ سالگی، کودکان شروع به صبر و شکیبایی بیشتری می‌کنند. در این سن رفتارها و ادراکات خود را تشخیص می‌دهند. کودکان در مورد اینکه چه کسی مرده است و احساس از دست دادن در زندگی درک بیشتری دارند. آن‌ها می‌دانند که مرگ معمولاً با غم و اندوه همراه است و شروع به تشخیص احساسات درونی و بیرونی می‌کنند. همچنین شروع به پرسیدن سؤالاتی در مورد آنچه برای والدینشان رخ داده و باعث مرگ آن‌ها شده است، می‌کنند. آن‌ها همچنان بر دیگران تمرکز می‌کنند تا از آن‌ها مراقبت کنند.

بچه‌ها باید کلمه «مرده» را بشنوند و به آرامی به آن‌ها گفته شود که والدینشان برنمی‌گردند. کودک باید متوجه شود که این انتخاب والدین نبوده است و این اطمینان خاطر بسیار مورد نیاز است. والدی که در قید حیات است باید بر روی آغوش گرفتن تمرکز کند و به نیاز فرزندش برای تنها نماندن احترام بگذارد. در سال‌های بعدی بزرگسالی، افرادی که والدین خود را از دست داده‌اند ممکن است مشکلات سلامت روانی و جسمی شدیدتری را تجربه کنند. مرگ والدین تاثیر زیادی بر سلامت روان کودکان دارد و ممکن است آن‌ها نیاز به مشاوره و روانشناس داشته باشند.

تأثیرات غم و اندوه روی سلامت جسم

پزشکان سوگ و غم و اندوه را به دو دسته‌ی حاد و مزمن تقسیم می‌کنند. در بیشتر موارد، اندوه از نوع حاد است که ۶ تا ۱۲ ماه طول می‌کشد و به‌تدریج برطرف می‌شود. با این حال، ممکن است بعضی از افراد نوع مزمن آن را تجربه کنند که برای بیش از ۱۲ ماه ادامه می‌یابد. مرگ کسی که دوستش دارید پایه و اساس وجود شما را تکان داده و روی ذهن و بدن‌تان تأثیر می‌گذارد. از مهم‌ترین مشکلاتی که ممکن است بعد از این حادثه تجربه کنید می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

مشکلات خواب

غم و اندوه روی خواب تأثیر منفی دارد، به طوری که ممکن است به‌سختی به خواب بروید، در طول شب از خواب بیدار شوید یا حتی بیش از حد بخوابید. بی‌خوابی فرد غمگین را از مزایای خواب خوب شبانه محروم می‌کند. کمبود خواب می‌تواند روی ظاهر فرد هم تأثیر بگذارد، برای مثال باعث پف‌آلود شدن صورت و چشم‌ها شود. از سوی دیگر، غالباً کمبود خواب ناشی از غم و اندوه بر عملکرد شناختی و فشار خون تأثیر می‌گذارد. اگرچه خواب کافی و باکیفیت برای حفظ عملکردهای بدن ضروری است، اما خوابیدن بیش از حد هم در شما حس سستی و بی‌حالی ایجاد می‌کند و انرژی بدن را کاهش می‌دهد. خواب پناهگاهی است که کمک می‌کند به‌طور موقت غم و اندوه‌ی خود را فراموش کنید. با این حال اگر فرد غمگین و سوگوار بیش از حد بخوابد، ممکن است بعد از بیدار شدن احساس شادابی کمتری داشته باشد.

تضعیف سیستم ایمنی

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد غم و اندوه می‌تواند تأثیر مخربی روی توانایی بدن برای مبارزه با بیماری‌ها و عفونت‌ها داشته باشد، به‌خصوص اگر برای مدت طولانی ادامه پیدا کند.

افزایش التهاب

وقتی سیستم ایمنی چیزی را به‌عنوان تهدید شناسایی می‌کند نسبت به آن واکنش نشان می‌دهد که این واکنش به‌طور طبیعی باعث التهاب و تورم بافت‌های بدن می‌شود. اما اگر التهاب برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، عوارض آن از فوایدش بیشتر می‌شود. اعتقاد بر این است که التهاب مزمن در بروز بیماری‌های قلبی، آرتریت (بیماری‌های مفصلی)، دیابت، آسم و احتمالاً سرطان نقش دارد. شواهد موجود نشان می‌دهد که غم و اندوه با التهاب مرتبط است و هر چقدر این احساس منفی شدیدتر باشد، التهاب هم جدی‌تر و بیشتر خواهد بود.

افزایش هورمون کورتیزول

وقتی یکی از عزیزان خود را از دست می‌دهید، ممکن است تا ۶ ماه میزان ترشح هورمون کورتیزول یا هورمون استرس بیشتر از حد طبیعی باشد. اگر سطح کورتیزول برای مدت طولانی بالا باقی بماند، ممکن است به بیماری قلبی یا پرفشاری خون مبتلا شوید.

مشکلات گوارشی و تغییر وزن

اندوه یا سوگواری روی عادات غذا خورن تأثیر می‌گذارد و به دلیل افزایش هورمون‌های استرس به بروز مشکلات گوارشی مانند یبوست، اسهال، معده درد، زخم‌های گوارشی، حالت تهوع و حتی سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر (IBS) منجر می‌شود.

مشکل دیگری که ممکن است با آن مواجه شوید، تغییر وزن است. در طی روزها، هفته‌ها و ماه‌های پس از مرگ یک عزیز، بسیاری از مردم دچار اضافه وزن می‌شوند. ورزش نکردن، پرخوری، غذا خوردن در بیرون از خانه و افزایش مصرف غذاهای ناسالم همگی می‌توانند در تغییر وزن نقش داشته باشند. عامل مؤثر دیگر انزواطلبی و دوری از کسانی است که ممکن است بتوانند فرد را به پیروی از عادات غذایی سالم تشویق کنند.

بعضی از افراد هم وقتی غمگین هستند اشتهای خود را از دست می‌دهند، کمتر غذا می‌خورند یا اصلاً چیزی مصرف نمی‌کنند. علاوه بر این وقتی فردی فوت می‌کند، در چند روز اول ممکن است نزدیکان او به دلیل مشغله‌ی زیاد برای برگزاری مراسم تدفین یا مراجعه‌ی اقوام و دوستان غذا خوردن را فراموش کنند یا نظم وعده‌های غذایی آن‌ها به‌هم بخورد.

راه‌های کنار آمدن با فوت مادر

بدانید که احساسات‌تان طبیعی هستند

با احساسات‌تان نجنگید و بدانید که هر چیزی را که تجربه می‌کنید، طبیعی است. غم، خشم، افسردگی، احساس گناه و… طبیعی هستند. باید به خودتان زمان بدهید تا برطرف شوند. برای احساسات و افکارتان ارزش قائل شوید و اصرار نداشته باشید که یک روزه بتوانید به پذیرش برسید چون امکان‌پذیر نیست.

به خودتان اجازه بدهید که به طور کامل، احساسات‌تان را درک کنید

شاید برخی از افراد به شما بگویند «قوی باش. احساساتت رو ابراز نکن که زودتر خوب بشی» یا «چرا گریه می‌کنی؟ مادرت رفته بهشت و جاش امنه» درواقع افراد به جای اینکه احساسات‌تان را به رسمیت بشمارند و به شما اجازه سوگواری کردن را بدهند، بیشتر شما را تشویق می‌کنند که احساسات‌تان را انکار کنید و یا سرکوب کنید که انجام دادن این کار، اصلا درست نیست. شما باید کاملا احساسات‌تان را بروز بدهید. شاید طولانی مدت طول بکشد تا به پذیرش برسید، اشکالی ندارد. اگر در سن کم مادرتان را از دست دادید، مسلما برای شما سخت‌تر از افراد بزرگسال خواهد بود تا به پذیرش برسین. همچنین اگر مادرتان بیماری شدیدی داشته است و شما کاملا امیدوار بودید که او بهبود پیدا خواهد کرد، احتمال دارد دوران سوگواری‌تان کمی طولانی‌تر باشد. اشکالی ندارد. هیچ قانون و قاعده خاصی برای مدت زمان دوران سوگواری وجود ندارد و این موضوع برای همه متفاوت است. پس به خودتان اجازه بدهید که نبودن مادرتان را حس کنید و به صورت کامل سوگواری کنید.

مراقب سلامت جسمانی‌تان باشید

در دوران سوگواری، ممکن است این موارد را تجربه کنید:

• وضعیت ذهنی شما ممکن است بدون هشدار و به صورت ناگهانی تغییر کند. یعنی ممکن است یک ساعت حال‌تان کاملا خوب باشد و یک ساعت بعد، بخواهید به شدت گریه کنید.
• ممکن است الگوهای خواب‌تان تغییر کند، یعنی بسیار زیاد بخوابید یا دچار بی خوابی شوید.
• اشتهایتان تغییر می‌کند. ممکن است رو به پرخوری بیاورید و یا بسیار کم غذا بخورید و اشتها نداشته باشید.
• ممکن است تحریک‌پذیر و عصبی باشید.
• تمرکز و قدرت تصمیم گیری کاهش می‌یابد.
• اگر اعتیاد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی دارید، در دوران سوگواری، اعتیادتان تشدید می‌شود.

بنابراین باید در این دوران، بیشتر از قبل، مراقب سلامت جسمانی‌تان باشید. شاید سخت باشد که در این شرایط بخواهید برای خودتان وقت بگذارید اما باید بدانید که انجام دادن این کار، از هر چیزی برای شما مهم‌تر و ضروری‌تر است تا بتوانید زودتر به زندگی عادی و حال خوب برگردید. در ادامه به شما می‌گوییم که چه کارهایی باید برای مراقبت کردن از خودتان انجام بدهید:

• هر شب بین 7 تا 9 ساعت حتما بخوابید.
• حتی اگر اشتها ندارید، نباید وعده‌های غذایی‌تان را حذف کنید، بلکه جایگزین برای وعده‌های غذایی بیابید که میل به خوردن آن داشته باشید. گاهی حتی باید خودتان را مجبور کنید که چیزی را میل کنید چون برای بدن و ذهن‌تان ضروری است. مثلا اگه میل ندارید برای صبحانه، تخم مرغ بخورید، می‌توانید اسنک‌های ساده را جایگزین کنید. بنابراین صبحانه، ناهار، شام و میان وعده‌ها حتما باید هر روز در زندگی‌تان باشند و هیچ کدام نباید حذف شوند.
• هر روز به اندازه کافی آب بنوشید تا بدن‌تان دچار کم آبی نشود.
• اگر اعتیاد دارید و در روزهای سوگواری، اعتیادتان تشدید شده است، حتما برای ترک اعتیاد، از مشاور متخصص در این زمینه کمک بگیرید.
• استراحت کنید. در این روزها، پرکار نباشید و بیشتر استراحت کنید.
• مدیتیشن انجام بدهید. بسیار ضروری و مفید است.

درباره فردی که فوت شده است با دیگران صحبت کنید و خاطرات‌تان را تعریف کنید

همه چیز را در خودتان انباشته نکنید. اگر می‌خواهید درباره مادرتان صحبت کنید، حتما این کار را انجام بدهید. با گریه کردن صحبت کنید و تمام احساسات و حرف‌های ناگفته‌تان را با یک دوست یا یکی از اعضای خانواده در میان بگذارید. انجام دادن این کار باعث می‌شود شما تخلیه شوید و احساس سبکی و آرامش پیدا کنید. به علاوه باعث ایجاد ارتباط همدلانه بین شما و دیگران می‌شود.

به یاد مادرتان کاری را انجام بدهید

برخی از افراد هستند که بعد از فوت عزیز، به کودکان سرطانی یا بی‌سرپرست کمک می‌کنند و یا داروهای فرد فوت شده را اهداء می‌کنند. شما هم می‌توانید از این کارها انجام بدهید تا یاد و خاطره مادرتان همیشه زنده بماند. به علاوه وقتی از این کارهای نیک و خیر انجام می‌دهید که می‌دانید فرد فوت شده هم دوست داشت که انجام بدهد، به شما آرامش می‌بخشد.

او را ببخشید

اگر با مادرتان مشکلاتی داشتید و از او ناراحت هستید، حالا وقت آن است که او را ببخشید تا بتوانید آرامش بیشتری داشته باشید. برای بخشیدن او، می‌توانید حرف‌های ناگفته‌تان را در قالب یک نامه برایش بنویسید. یعنی روی یک کاغذ، تمام حرف‌ها، افکار و احساسات‌تان را تخلیه کنید. انجام دادن این کار به شما آرامش خواهد داد.

اجازه بدهید دیگران در کنار شما باشند

برخی از افراد به دلیل افسردگی یا خشم شدیدی که در دوران سوگواری تجربه می‌کنند، اجازه نمی‌دهند دیگران برای دلداری دادن و همدردی کردن در کنارشان باشند. این افراد بیشتر تمایل دارند تنها باشند. اما باید بدانید که شما در دوران سوگواری، نیاز به حمایت شدن از طرف دیگران دارید. بنابراین درخواست حمایت داشته باشید. اجازه بدهید دیگران پیش شما بیایند، شما را در آغوش بگیرند و با حرف‌هایشان به شما امید و آرامش بدهند. بودن در جمع‌های خانوادگی و دوستانه صمیمانه، بسیار زیاد به شما کمک می‌کند که بتوانید از دوران سوگواری به خوبی خارج شوید و به پذیرش برسید.

ارتباطات خانوادگی‌تان را تقویت کنید

همان طور که در بخش بالایی هم توضیح دادیم، دریافت حمایت‌های اجتماعی و خانوادگی به بهبود حال روحی‌تان کمک زیادی می‌کند. اگر زمانی می‌خواهید تنها باشید، اشکالی ندارد اما سعی کنید در طول روز حتما وقتی را برای ارتباطات خانوادگی‌تان اختصاص بدهید. قرار نیست بعد از فوت مادرتان، سایر افراد را کنار بگذارید و  آنها مقصر نیستند و آنها هم به اندازه شما دردمند و سوگوار هستند. پس در کنار آنها باشید و سعی کنید ارتباطات خانوادگی‌تان را حفظ کرده و تقویت کنید.

دیدگاهی که درباره مرگ دارید را اصلاح کنید

از نظر دیدن اسلام، مرگ نابودی نیست و یا مرگ برای تنبیه کردن اعضای خانواده فردی که فوت شده است، نیست. همه ما روزی به دنیا آمده‌ایم و روزی از این دنیای مادی خواهیم رفت. بنابراین شما و سایر اعضای خانواده نیز روزی به مادرتان خواهید پیوست. این چندین سالی که از یکدیگر دور هستید و یکدیگر را نمی‌بینید، می ارزد که آن را تحمل کنید چون قرار است بعدا تا ابد در کنار هم باشید! کسی که فوت می‌کند، هنوز هم در دنیا حضور دارد چون روح انسان نابود شدنی نیست. درست است که شما جسم فرد را زیر خاک دفن می‌کنید و جسم به مرور زمان از بین می‌رود و تجزیه می‌شود، اما روح نابود نمی‌شود و از جسم خارج می‌شود و به بالا می‌رود. بنابراین شما باید خوشحال باشید که مادرتان به بالاترین حد زندگی رسیده است. او دیگر ناآگاه نیست. او از همه چیز باخبر است. او دیگر مادی و نابودشدنی نیست چون جسم نیست. او روح است و تا ابد زنده است و در کنار شما است تا زمانی که شما هم تکامل یابید و روحتان به حدی برسد که از جسم خارج شود و با روح مادرتان برخورد کند. اگر بدانید که مرگ نابودی نیست و چیز بدی نیست، آرامش پیدا می‌کنید. همچنین زمانی که بدانید این دوری شما با مادرتان تا ابد نیست، بلکه موقتی است و بعد از آن، شما هم تا ابد در کنار مادرتان خواهید بود. پس دیدگاهی که درباره مرگ دارید را اصلاح کنید.

 خودتان را با فعالیت‌های مورد علاقه‌تان مشغول کنید

باید سعی کنید کم کم روال عادی زندگی‌تان را نیز شروع کنید. فعالیت‌هایی که از آنها لذت می‌برید را شروع کنید به انجام دادن. مثلا نقاشی کنید، ورزش کنید، به سر کار بروید و… انجام دادن این کارها باعث می‌شود بیش از حد در دوران سوگواری گیر نکنید و به زندگی‌تان ادامه بدهید.