روشنفکر، دکتر روانشناس خوب - گروه روانشناسی روشنفکر، مشاوره روانشناسی، دکتر روانشناس خوب
فرزندپروری، فرآیند تربیت فرزندان و حمایت و مراقبت از آنها به منظور تضمین رشد سالم آنها تا بزرگسالی است و آموزش والدین در جهت تربیت فرزندان یکی از مؤلفه‌های اصلی فرزند پروری است.
این فرض دیرینه مبنی بر اینکه والدین از طریق فرآیند اجتماعی شدن بر فرزندان خود تأثیر مستقیم و قدرتمندی می‌گذارند، در تحقیقات و نظریه‌های مربوط به رشد انسانی و همچنین بیشتر سیستم‌های اعتقادی فرهنگی نفوذ کرده است. اگر بچه ها خوب باشند، به اعتبار والدین است. اگر آنها بد شدند، تقصیر والدین است.
این فرض توسط محققانی که نقش تأثیرات بیولوژیکی بر رشد کودکان را برجسته می کنند به چالش کشیده شده است. به عنوان مثال، مطالعات ژنتیکی رفتاری نشان می دهد که فرزند خوانده‌ها از نظر ویژگی های اساسی مانند شخصیت، هوش و سلامت روان، بیشتر شبیه والدین بیولوژیکی خود هستند تا والدین خوانده خود. به‌علاوه، برخی از محققان با تأکید بر اینکه عوامل دیگری مانند روابط با همسالان تأثیر شدیدی بر رشد دارند، تأکید بر فرزند پروری را مورد انتقاد قرار داده‌اند.
وظایف رشدی که برای کودکان بسیار مهم است، با بلوغ آنها تغییر می کند. به عنوان مثال، یک مسئله مهم رشدی برای یک نوزاد دلبستگی است، در حالی که یک وظیفه برجسته برای یک کودک نوپا، فردیت است.
والدین در دوران نوزادی و نوپایی در بالاترین سطح نقش خود هستند. در چند سال اول زندگی، کودکان به طور کامل به مراقبان خود وابسته هستند که بیشتر تجربیات کودکان را تعیین می کنند. برای مثال، مراقبان تصمیم می‌گیرند که آیا نوزادی در آغوش گرفته شود، با او صحبت شود یا نادیده گرفته شود و کودک نوپا در چه نوع فعالیت‌هایی شرکت کند. به دلیل انعطاف‌پذیری بسیار زیاد سیستم عصبی انسان در سال‌های اولیه، این دوره فرصت‌های بی‌نظیری برای یادگیری و توسعه ارائه می‌دهد که به بهترین وجه توسط یک محیط غنی‌شده و نه تحت فشار پشتیبانی می‌شود. علاوه بر این، اگرچه برخی از نظریه پردازان استدلال می کنند که تجربیات بعدی می تواند مسیرهای رشد کودکان را به طور کامل تغییر دهد، بسیاری معتقدند که تجربیات چند سال اول زندگی پایه ای را می گذارد که بقیه رشد بر آن بنا می شود. سرمایه‌گذاری که مراقبان گرم، متعهد و حساس در سال‌های اولیه انجام می‌دهند، سود هنگفتی را برای یک کودک مطمئن و با اعتماد به نفس انجام می‌دهند.
دلبستگی کودک به مراقب، که در پایان سال اول شکل می گیرد. در سال دوم زندگی، نوزاد کاملاً وابسته به کودک نوپای با شور و شوق خودمختار تبدیل می شود و فرصت های فزاینده ای را برای نظم و انضباط ایجاد می کند. دوران کودکی اولیه و میانی چالش های جدیدی را به همراه دارد، زیرا کودکان به دورتر از جهان خود می روند. سازگاری در مدرسه و روابط با همسالان محوری می شود و در اینجا نیز کودکان از والدینی که درگیر و حامی هستند سود می برند.
نوجوانی که زمانی با عنوان زمان «طوفان و استرس» شناخته می‌شد، اکنون به عنوان دوره‌ای از تغییرات پویا در نظر گرفته می‌شود، اما دوره‌ای که اکثر کودکان (75 تا 80 درصد) با موفقیت از آن عبور می‌کنند. این دوره زمانی نیز با قطع رابطه بین والدین و فرزندانشان مشخص می شود. با این حال، مطالعات معاصر نشان می‌دهد که نوجوانان از حفظ روابط نزدیک و مرتبط با والدین خود سود می‌برند، حتی زمانی که به سمت استقلال بیشتر حرکت می‌کنند. لین پونتون، روانپزشک آمریکایی، متخصص رشد نوجوانان، خاطرنشان می کند که ریسک پذیری بخشی عادی از کاوش مهمی است که نوجوانان در آن شرکت می کنند. والدین با تشویق فرزندان خود به پذیرش خطرات مثبت، مانند تلاش برای ورزش، داوطلب شدن برای موقعیتی در انجمن های دانش آموزی یا کار بر روی یک پروژه خاص، نقش مهمی ایفا می کنند. نوجوانانی که درگیر تلاش های چالش برانگیز اما مثبت هستند، کمتر به سمت ریسک های منفی مانند مصرف الکل و مواد مخدر کشیده می شوند.
روانشناس آمریکایی دیانا بامریند برخی از شناخته شده ترین تحقیقات را در مورد سبک های فرزندپروری انجام داد. بامریند و بسیاری از محققان بعدی بر دو بخش مهم فرزندپروری تمرکز کردند: پاسخگویی و تقاضا. بر اساس کارشان، والدینی که پاسخگویی بالایی دارند نسبت به نشانه های فرزندانشان هماهنگ و حساس هستند. پاسخگویی همچنین شامل گرمی، رفتار متقابل، ارتباط واضح و دلبستگی است. والدینی که کنترل بالایی دارند، فرزندان خود را زیر نظر دارند، محدودیت‌هایی را تعیین می‌کنند، قوانین را اجرا می‌کنند، از نظم و انضباط مستمر و مشروط استفاده می‌کنند. در مجموع، این دو بعد چهار سبک فرزندپروری را ایجاد می‌کنند: مقتدرانه (کنترل زیاد، پاسخگویی زیاد)، مستبد (کنترل زیاد، پاسخگویی کم)، طردکننده یا نادیده‌انگیز (کنترل کم، پاسخگویی کم)، و سهل‌گیرانه (کنترل کم، پاسخگویی زیاد).
کودکانی که والدین مقتدری دارند، معمولاً بهترین نتایج را نشان می دهند (مانند موفقیت در مدرسه، مهارت های خوب همسالان، عزت نفس بالا). این به طور کلی در سنین، قومیت ها، اقشار اجتماعی و بسیاری از فرهنگ ها صادق است. در مقابل، کودکانی که والدین طردکننده یا نادیده‌انگیز دارند، بدترین نتایج را نشان می‌دهند (مانند بزهکاری، مصرف مواد مخدر، مشکلات با همسالان و مدرسه).
در دهه 1980 جان گاتمن روانشناس آمریکایی شروع به تحقیق در مورد تعاملات والدین و فرزندان کرد. او با تمرکز بر نحوه برخورد والدین با حالات عاطفی فرزندانشان، به ویژه احساسات منفی، مانند پریشانی و خشم، چهار سبک فرزند پروری را شناسایی کرد. والد طرد کننده احساسات کودک را نادیده می گیرد، ممکن است از کودک عاطفی جدا شود یا او را مسخره کند و می خواهد که احساسات منفی به سرعت ناپدید شوند. والد ناراضی شبیه والد اخراج کننده است، اما نسبت به احساسات کودک قضاوت و انتقاد می کند و ممکن است کودک را تنبیه کند. هر دو سبک مربوط به کودکانی است که در اعتماد کردن، درک و تنظیم احساسات خود مشکل دارند. در مقابل، والد آزادانه حالت‌های عاطفی کودک را می‌پذیرد و ممکن است به او آرامش بدهد، اما راهنمایی کمی برای کمک به کودک عاطفی در حل مشکلات ارائه می‌کند. در نهایت، مربی، احساسات کودک عاطفی را می پذیرد و نسبت به آن حساس است، به عواطف کودک احترام می گذارد بدون اینکه به کودک بگوید چه احساسی داشته باشد، و لحظات عاطفی را فرصتی برای تربیت والدین و آموزش حل مسئله می داند. جای تعجب نیست که فرزندان مربیان احساسات بهترین نتایج را دارند: آنها یاد می گیرند که به احساسات خود اعتماد کنند و احساسات خود را تنظیم کنند و مشکلات را حل کنند. از نظر عاطفی باهوش هستند، با همسالانشان بهتر کنار می آیند و عزت نفس بالاتری دارند.
سومین رویکرد به فرزندپروری از نظریه دلبستگی، یکی از تأثیرگذارترین نظریه‌های رشد اجتماعی و عاطفی ناشی می‌شود. جان بولبی، روانشناس بالینی بریتانیایی، که عموماً به عنوان پدر نظریه دلبستگی شناخته می‌شود، اظهار داشت که کودکان در چند سال اول زندگی، پیوندهای عاطفی عمیقی (وابستگی) به مراقبان مهم ایجاد می‌کنند. این روابط دلبستگی که زمانی برای بقا ضروری بودند، اساس احساس در حال ظهور کودک از خود و سبک رابطه را تشکیل می دهند.
کودکان دارای دلبستگی ایمن دارای والدینی هستند که نسبت به نیازهای مرتبط با دلبستگی کودک حساس و پاسخگو هستند (مثلاً کودک مضطرب را در آغوش می گیرند) اما از استقلال کودک نیز حمایت می کنند.
کسانی که حساسیت کمتری دارند، ممکن است نیازهای کودک برای صمیمیت و دلبستگی را رد کنند، یا اینکه استقلال در حال رشد کودک را خنثی کنند. کودکان ایمن تقریباً در هر زمینه ای از رشد بهترین نتایج را نشان می دهند. به عنوان مثال، آنها عزت نفس بالاتری دارند و با افراد دیگر، از جمله همسالان و معلمان، بهتر کنار می آیند. آنها در کارهای شناختی مانند حل مسئله پایدارتر هستند و می دانند چگونه و چه زمانی باید به دنبال کمک باشند. به عنوان بزرگسالان، افرادی که در مورد مسائل دلبستگی ایمن هستند، به احتمال زیاد یک پایگاه امن برای فرزندان خود فراهم می کنند.
در مجموع، این رویکردهای مختلف چیزهای مهمی را در مورد فرزندپروری درست آموزش می دهد. جای تعجب نیست که به نظر می رسد کودکان زمانی بهترین عملکرد را دارند که والدین گرم و پاسخگو باشند، حساس باشند و به نیازهای کودکان پاسخ دهند و به کودکان کمک کنند تا احساسات خود را درک کنند و به طور موثر با آنها کنار بیایند. همچنین مهم است که والدین فرزندان خود را تحت نظر داشته باشند، انتظارات متناسب با سن خود را حفظ کنند، محدودیت‌های معقولی را تعیین و اجرا کنند، از نظم و انضباط ثابت استفاده کنند و از توسعه خودمختاری سالم حمایت کنند.
هنگامی که به سبک های فرزندپروری فکر می کنید، مهم است که به یاد داشته باشید که عوامل دیگری مانند خلق و خو، جنسیت و زمینه اجتماعی کودک با فرزند پروری در تعامل است. برای مثال، کودکانی که در محیط‌های خطرناک بزرگ می‌شوند، ممکن است از محدودیت‌های بیشتری از سوی والدین خود بهره ببرند. به‌علاوه، برخی از ویژگی‌های کودک (مانند واکنش‌پذیری یا سرکشی) ممکن است واکنش‌های خاص والدینی را برانگیزد (مانند کنترل شدیدتر).
انضباط و تنبیه اغلب با هم اشتباه گرفته می شوند. انضباط از کلمه لاتین disciplina به معنای “آموزش، یا دانش” گرفته شده است، در حالی که مجازات از کلمه poena به معنای “جریمه” می آید. بنابراین، انضباط شامل تکنیک‌هایی است که والدین برای آموزش رفتار مطلوب به کودکان استفاده می‌کنند، در حالی که تنبیه شامل یک اقدام تنبیهی است که برای حذف رفتار نامطلوب طراحی شده است. دانشمندان رشد انسانی موافقند که نظم و انضباط یک عنصر مهم در تربیت مطلوب است. توافق کمتری در مورد نقش مجازات وجود دارد.
آکادمی اطفال آمریکا سه مؤلفه انضباط مؤثر را شناسایی کرد: رابطه محبت آمیز والد-کودک، تقویت مثبت برای افزایش رفتار خوب، و راهبردهایی برای حذف رفتارهای نامطلوب. به شدت از استفاده از تنبیه بدنی جلوگیری کرد و به جای آن استفاده از تایم اوت (دوره های آرام اجباری) یا حذف امتیازات برای از بین بردن رفتار منفی را تایید کرد.
تنبیه بدنی، مانند کتک زدن، مخصوصاً اگر مکرر استفاده شود، با پیامدهای منفی مانند پرخاشگری و افسردگی مرتبط است. در واقع، کودکانی که مرتباً کتک می‌خورند، معمولاً در طول زمان رفتار بدتری از خود نشان می‌دهند، نه بهتر. بعلاوه، بسیاری از انواع تنبیه بعید است که رفتار نادرست را در دراز مدت اصلاح کنند، حتی اگر در کوتاه مدت رفتار را کنترل کنند.
در مقابل، اشکال مثبت انضباط با نتایج بهتر در درازمدت مرتبط است، مانند خودتنظیمی، عزت نفس، و درونی سازی استانداردهای مناسب رفتار. کارشناسان راهنمایی کودک تعدادی پیشنهاد برای نظم و انضباط مثبت ارائه می دهند، از جمله ایجاد محیطی برای موفقیت (به عنوان مثال، حذف وسوسه های خارج از محدودیت، محافظت از کودکان). تعیین محدودیت‌های واضح و بیان این موارد مثبت (مثلاً «لطفاً راه بروید» به جای «ندوید»). توجه، تمجید و الگوسازی از رفتار خوب؛ ارائه توضیحات به طوری که کودکان درک کنند که چرا انطباق مهم است. و استفاده از پیامدهای طبیعی و منطقی برای اصلاح رفتار منفی. القاء، که شامل آگاه کردن کودکان از پیامدهای اعمالشان بر دیگران است، به ویژه برای درونی سازی و خودتنظیمی مؤثر است. به عنوان مثال، کودکانی که بالن های آب را به سمت خودروها پرتاب می کنند، اگر والدینشان به آنها کمک کنند تا عواقب احتمالی اعمال خود را درک کنند (مثلاً باعث تصادف با ماشین) شوند، کمتر احتمال دارد که آن رفتار را در آینده تکرار کنند تا اینکه والدین با فریاد زدن، ضربه زدن، یا استفاده از انواع دیگر مجازات.
چرا فرزندپروری برای برخی بسیار آسان و برای برخی پر از چالش به نظر می رسد؟ چرا برخی از والدین حساس، پاسخگو و از نظر عاطفی با فرزندان خود درگیر هستند، در حالی که برخی دیگر گوشه گیر، غافل و یا حتی سوء استفاده می کنند؟ پاسخ به این پرسش‌ها پیچیده است: فرزندپروری توسط عوامل متعددی که در درون و بین والدین و فرزند وجود دارد، در بستر بی‌واسطه‌ای که والدین و فرزند در آن قرار دارند و در بافت اجتماعی و فرهنگی گسترده‌تر تعیین می‌شود.
ویژگی های منحصر به فرد برای مثال، نظم و انضباط ملایمی که بر قدرت تأکیدی ندارد، در مورد کودکانی که از نظر خلقی بازدارند، مؤثر است. با این حال، کودکان بازدارنده بیشترین سود را از راهبردهای مشارکتی می برند که آنها را تشویق می کند تا با والدین خود همذات پنداری کنند. والدین خود عوامل متعددی را برای نقش مراقبتی به همراه دارند، از جمله وضعیت جسمی و روانی و سلامتی آنها (به عنوان مثال، خلق و خو)، شخصیت اصلی، فرآیندهای شناختی (مانند نگرش ها، باورها، انتظارات)، سطح بلوغ و تجربه با کودکان، و ظرفیت های خودآگاهی و تأمل، و همچنین تجربیات دوران کودکی آنها از مراقبت. آنچه ممکن است به ویژه در نحوه واکنش والدین و فرزندان به یکدیگر مهم باشد، «خوب بودن تناسب» است – یعنی اینکه چگونه ویژگی‌ها و نیازهای منحصربه‌فرد کودک با منابع داخلی و خارجی والدین مرتبط می‌شود.
هر یک از والدین و فرزندان در یک زمینه گسترده‌تر از «خانواده» قرار دارند که به طور بالقوه شامل سایر فرزندان، والدین دیگر و خانواده بزرگ می‌شود. کیفیت روابط بین والدین بسیار تأثیرگذار است. هم مادران و هم پدرها از داشتن روابط حمایتی با شریک زندگی خود سود می برند و والدینی که از این حمایت بهره می برند تمایل دارند که نسبت به فرزندان خود گرمتر و پاسخگوتر باشند. تعارض، به ویژه آن چیزی که حل نشده و مزمن است، تربیت والدین را تضعیف می کند. مداخلاتی که رابطه زناشویی را تقویت می کند، احتمالاً فرزندپروری را نیز تقویت می کند. مطمئناً تک والد بودن چندین لایه استرس را به همراه دارد، از نداشتن کسی که مسئولیت‌های روزانه والدین را با او تقسیم کند تا مدیریت نگرانی‌های اقتصادی طاقت‌فرسا.
عوامل اجتماعی، از جمله دنیای کار والدین، کیفیت محله، حمایت های اجتماعی موجود، و شرایط عمومی اقتصادی نیز بر فرزند پروری تأثیر می گذارد. والدینی که از جوامع ایمن، مشاغل پایدار و رضایت بخش و استاندارد زندگی لذت می برند، تمایل دارند منابع فیزیکی و عاطفی بیشتری را روی فرزندان خود متمرکز کنند. والدینی که در محیط‌های فقیرانه و خطرناک زندگی می‌کنند، احتمالاً رویکرد متفاوتی نسبت به والدین دارند – برای مثال، با محدود کردن. مشکلات اقتصادی خسارت سنگینی بر والدین و فرزندان وارد می کند. استرس ناشی از ناملایمات اقتصادی با مشکلات متعددی مانند افسردگی، اضطراب، بیماری و مقابله ناسازگارانه (مثلاً مصرف الکل) مرتبط است، که همگی والدین را به خطر می اندازند. به طور کلی، با سخت تر شدن شرایط محیطی، فرزندپروری بیشتر مختل می شود. به عنوان مثال، در مکان هایی که مرگ و میر کودکان بالا است، والدین سرمایه گذاری کمی روی کودکانی انجام می دهند که مطمئن نیستند زنده بمانند.
در بیرونی ترین سطح، تأثیرات فرهنگی قرار دارند که اغلب تأثیری ناخودآگاه بر فرزند پروری می گذارند. یعنی والدین احتمالاً الگوها و عادات فرهنگ خود را با حداقل آگاهی و تأمل تداوم می بخشند. نسخه‌های فرهنگی شیوه‌های خاص والدینی را دیکته می‌کنند، مانند محل خواب کودکان و نحوه انضباط کردن، و همچنین ایده‌های جهانی‌تر، مانند اینکه آیا کودکان در جهت تبعیت یا ابراز وجود اجتماعی اجتماعی هستند.
به طور خلاصه، هیچ عامل واحدی نمی تواند به طور کامل توضیح دهد که چرا افراد به روشی کهتجربه کردند، پدر و مادر می شوند. عوامل مثبت در هر لایه (به عنوان مثال، کودکی با خلق و خوی آسان، سابقه خانوادگی دوست داشتنی، وضعیت مالی پایدار) والدین را تقویت می کند، در حالی که عوامل منفی (به عنوان مثال، کودکی با خلق و خوی چالش برانگیز، سابقه سوء استفاده، فقر) خطراتی را ایجاد می کند. تصویر ترکیبی و انباشته، کامل‌ترین توضیح را در مورد تفاوت‌های بین والدین ارائه می‌دهد – مثلاً چرا یکی از والدین پاسخگو است و دیگری غفلت یا سوءاستفاده می‌کند.
اگرچه فرزندپروری تحت تأثیر عوامل متعددی در سطوح مختلف است، برخی از ویژگی‌های اصلی فرزندپروری را می‌توان از تاریخچه کودکی والدین و نحوه یادآوری و تأمل والدین در آن تاریخ پیش‌بینی کرد. اختلالات عمده در تربیت، مانند کودک آزاری، به طور قابل پیش بینی با مشکلات مشابهی مرتبط است که در دوران کودکی خود والدین شناسایی شده اند، اما حتی تفاوت های ظریف بین والدین، مانند راحتی و صمیمیت، با تجربیات دوران کودکی مرتبط است. این تأثیرات بین نسلی قدرتمند و اغلب ناخودآگاه هستند. در واقع، بسیاری از والدین خود را در حال تکرار الگوهای بین نسلی می بینند که قول شکستن آن را داده اند.
اگرچه تفاوت بین نسل ها قدرتمند هستند، اما چرخه های بین نسلی به هیچ وجه اجتناب ناپذیر نیستند. کلید شکستن الگوهای منفی این است که آنچه را ناخودآگاه است به هشیاری برسانیم و قبل از واکنش انعکاس دهیم. همچنین حل و فصل تجربیات منفی اولیه مهم است.
گذشته توهین آمیز والدین که تأثیر تجربیات اولیه را نادیده می‌گیرند یا از خصومت و خشم نسبت به آن تجربیات غرق شده‌اند، در معرض خطر بالایی برای تداوم چرخه‌های منفی هستند. مطالعات موردی بالینی نشان می‌دهد که کار روان‌شناختی در فرآیندهای آگاهی، تأمل و حل مشکل اغلب برای رویارویی با گذشته خود شجاعت زیادی می‌طلبد. درگیر شدن در برخی از انواع مداخلات درمانی می تواند حمایت لازم برای تکمیل این کار را فراهم کند.